Kultura e gazetarisë

Kultura e gazetarisë në Shqipëri nuk mund të shihet e shkëputur nga kultura politike e shoqërore në vend, si dhe nga zhvillimi i mediave në Europën Lindore. Implementimi i strukturave demokratike dhe zhvillimeve në ekonomi, shoqëri dhe sistemin mediatik në këto vende u bazua fillimisht te kopjimi apo imitimi i praktikave të vendeve të Perëndimit, ose siç do të argumentonte Habermas më 1990, "revolucionet demokratike rikuperuese" në vendet e Europës Lindore karakterizohen nga një mungesë totale e ideve, nuk janë as inovative dhe as të orientuara drejt së ardhmes. Kështu edhe në Shqipëri, imitimi (jo kritik) i strukturave perëndimore u kthye në burim të vetëm gjenerimi në të gjitha fushat, por pa pasur një reflektim të brendshëm për risitë dhe të metat e modelit të imituar. Pasojat e këtij "moderimi me telekomandë" duken qartë në problemet e medias tonë me gjithë progresin e padiskutuar drejt një modeli pluralist dhe liberal. Një ndër arsyet se përse aplikimi i këtij modeli mbeti formal dhe dështoi në përmbajtje ishte edhe mungesa e një kulture të ngjashme të gazetarisë, që nuk kishte mundur të formësohej gjatë regjimit komunist, me shtyp të pazhvilluar pluralist.


Koncepti teorik i kulturave gazetareske është relativisht i ri, nëse krahasohet me moshën e vërtetë të gazetarisë dhe përmbledh praktikat gazetareske, standardet profesionale dhe aspektet etike që ekzistojnë në vende të ndryshme me kushte historike po të ndryshme. Gazetaria paraqitet si "një proces pune i individëve profesionistë" apo si "një institucion i pavarur, si një profesion dhe diskurs brenda një konteksti konkret politik, ekonomik apo kulturor". Kështu, po të përkufizojmë paradigmën e kulturës së gazetarisë sot, kjo do ta vinte theksin te identiteti i gazetarit dhe te marrëdhëniet e gazetarisë me kontekstet e tjera shoqëruese. Për të analizuar shkallën e zhvillimit mediatik dhe profesionalizmin e gazetarëve në Europën Perëndimore dhe Amerikën Veriore, autorët Hallin dhe Mancini identifikuan tri modele të sistemeve mediatike: modelin mesdhetar, pluralist dhe të polarizuar, (Italia, Spanja); modelin demokratik (korporatist) të Europës Perëndimore dhe modelin liberal të Atlantikut Verior.


Ndërsa dy modelet e fundit përmbushnin pak a shumë kriteret e një gazetarie cilësore, duke respektuar standardet universale të gazetarisë, modeli i parë paraqiste një tipologji gazetarie dhe medie, jo aq e panjohur për ne. Gazetarët sipas studimit në fjalë dalloheshin si: a) më pak profesionistë, b) të identifikuar më shumë me institucionin mediatik ku punojnë se sa me profesionin e tyre, c) gazetaria merret për zgjatim të letërsisë dhe politikës, d) lidhje e fortë e gazetarëve me elitat dhe partitë politike, e) mungesa e autonomisë së tyre, dhe ku f) shoqatat apo sindikatat e gazetarëve kanë pak ose aspak ndikim në jetën shoqërore dhe atë politike. Modeli i kulturës gazetareske apo të sistemit mediatik në një vend varej sipas tyre nga të paktën katër dimensione, si p.sh. zhvillimi i tregjeve mediatike që reflekton te tirazhi, korniza politike e marrëdhënies politikë-media, zhvillimi i gazetarisë profesionale si dhe niveli i ndërhyrjes së shtetit në sistemin mediatik.
Duke u mbështetur në etapat e procesit transformues në vendet postkomuniste, zhvillimin e sistemit mediatik në Shqipëri mund ta specifikojmë kështu:
Faza e parë, "inkubacioni" përkon me fillimet e demonopolizimit dhe decentralizimit të medias së dikurshme shtetërore. Ajo karakterizohet nga një shtyp partizan, revolucionar që operon në vakum, një model hibrid mes shtypit privat dhe atij "kooperativ", shpesh me vetë stafin si pronar (gazeta "Indipendent" si nënprodukt i stafit të gazetës "Koha Jonë", në një raport të caktuar forcash, e tillë ishte edhe vetë kjo e fundit) - ku mungonin edhe kushtet më minimale për të qenë një shtyp profesionist. Por që me gjithë mangësitë, gazetarët e kësaj faze, në botëkuptimin e tyre disi romantik, idealist, për kredon e profesionit të gazetarit i afrohen tepër modelit universal të gazetarit me frymë kritike kundrejt elitave politike dhe ekonomike. Kjo fazë e parë karakterizohet nga një marrëdhënie armiqësore mes Politikës dhe Medias. Politika që ende kërkonte modelin e vjetër, të një shtypi bindës ndaj pushtetit dhe shtypi i ri që mëtonte zhvillimin dhe ndikimin në hapësirën publike sipas modeleve të vendeve demokratike. Kësisoj, në këtë fazë ndeshemi me një kulturë gazetareske agresive dhe kundërshtare.


Në fazën e dytë, forcohet legjislacioni i mediave dhe profesionalizmi i gazetarëve, rol këtu do të luajnë trajnimet dhe edukimi i mëtejshëm i gazetarëve (dhe studentëve të gazetarisë), veçanërisht sipas modelit anglo-amerikan. Kemi lindjen e mediave të reja private elektronike, kalimin tërësisht të shtypit në duart e biznesmenëve të rinj, ose thënë ndryshe, fillesat e fenomenit të "italianizimit" të sistemit mediatik (jo vetëm të programacionit të TV) si kudo në vendet postkomuniste, "në kuptimin e filozofisë së një korporate: ku nuk ka ndryshim të madh mes menaxhimit të një partie politike, një kompanie biznesi, apo një shoqërie mediatike" sipas modelit të Berluskonit. Nga ana tjetër, në këtë fazë kemi ndërgjegjësimin e politikës për rolin e medias si aktor i rëndësishëm në hapësirën e komunikuar publike.


Karakteristikë e fazës së dytë është superimi që media i bën politikës dhe përpjekjet e kësaj të fundit për të pasur ndikim dhe rol mbi të, siç ishte rasti i debatit mbi projektligjin për median më 2001, ku politika synoi të marrë përsipër rolin e një Urdhri të Gazetarit, si rregullator i komunitetit gazetaresk. Me gjithë përplasjet, kjo fazë e dytë dallohet për një politikë bashkëvepruese mes dy aktorëve: medias dhe politikës, një periudhë afrimi dhe flirtimi që zgjati pak kohë, 1998-2002.


Në fazën e tretë përsoset më tej korniza ligjore dhe zhvillimi teknologjik i medias, si dhe rritet numri i kompanive mediatike, por njëkohësisht dobësohet roli i medias. Studimet në këtë fushë evidentojnë si efekt kryesor, ndikimin e pronësisë mbi politikën editoriale dhe stafin e gazetarëve që sjell mungesë pavarësie në ushtrimin cilësor të profesionit (si p.sh. mungesa e kontratave të punës, ku deri në vitin 2005, 95% e gazetarëve në vend punonin pa kontrata dhe sigurime shoqërore). Me këtë status të pazgjidhur, gazetaria nuk mund të bëhet cilësore, e besueshme dhe as nuk mund të ushtrojë funksionin e saj kontrollues ndaj aktorëve të ekonomisë dhe politikës. Ndryshe nga Hallin dhe Mancini që argumentojnë se sistemi politik ndikon më shumë se tiparet e tjera në perceptimin e gazetarëve brenda një sistemi mediatik, në Shqipëri faktori ndikues mbeten pronarët e medias, interesat e tyre ekonomike dhe politike. Ky model vazhdon të mbetet aktual. Dominimi (sado i lehtë) i medias mbi politikën në fazën e dytë, shndërrohet tashmë në kah të kundërt: Politika (përmes pronarëve të medias) dominon median!


Kështu, po t'i kthehemi sërish modelit të polarizuar dhe ta krahasojmë atë me sistemin mediatik shqiptar, bien në sy disa pikëtakime: përputhja e tirazheve të ulëta, ku një përqindje e vogël e popullsisë ka akses në organet e shtypit, mungesa e profesionalizmit të gazetarëve, ndërhyrja e shtetit me anë të formave të ndryshme, strukturat e dobëta në mbrojtje të gazetarëve e të tjera aspekte që reflektojnë një demokratizim të papërmbushur. Me gjithë ngjashmëritë, nuk duhet të lihet jashtë vëmendjes se "cilësia" e këtyre mangësive është e ndryshme: Panorama mediatike në Shqipëri është shumë më pak pluraliste dhe e padiferencuar se në Itali p.sh. Ky model, rasti italian ose "italianizmi" më tepër, gati u kopjua me shumë zell nga të gjitha vendet e Evropës Lindore, ku as Shqipëria nuk bën dallim. "Italianizimi" si koncept për të shpjeguar fenomenin e një gazetarie të opinionit dhe me theks të lartë politik, ku mediat janë të përqendruara në duart e pak pronarëve që duan t'i përdorin ato për qëllime komerciale, ekonomike dhe politike, duke bërë që politizimi të ecë përkrah komercializimit. "Italianizimi" jashtë strukturave organizative mediatike u imitua në Shqipëri kryesisht në modelet televizive, ndërsa shtypi i shkruar vazhdoi të ruajë një balancë mes modelit italian dhe atij anglosakson. Tendenca e medias për të imituar modele perëndimore, "italianizimin" apo "amerikanizimin" nuk është veçse prirje për t'iu afruar një modeli global, një kulture dominuese të gazetarisë. Nëse me këtë kulturë do të nënkuptonim ato vlera dhe ideale të gazetarit bazuar te objektiviteti, ndarja e faktit nga komenti dhe te roli i gazetarit si një vëzhgues i distancuar, atëherë kultura dominuese do të ishte modeli amerikan (anglo-amerikan) i gazetarisë. Por nga kjo, kultura e gazetarisë shqiptare ka imituar formën vetëm, prioriteti qëndron te kënaqja e tregut dhe e nevojave komerciale të pronarëve, në vend të shërbimit ndaj publikut. Nga kjo tablo të krijohet përshtypja se "kultura dominuese e gazetarisë" në Shqipëri ka trajtën e një modeli hibrid: me tipare nga media e polarizuar edhe nga ajo komerciale (tabloide) anglosaksone. Ky model hibrid është ende larg gazetarisë cilësore dhe karakterizohet nga: ekzistenca e ideologjizimit, si mbetje e ndërgjegjshme ose jo, nga koha e komunizmit; imitimi sipërfaqësor i formateve dhe modeleve perëndimore pa i përshtatur vërtet ato, ekzistenca e një fryme konfliktuale dhe emocionale në raportimin mbi çështje të ndryshme politike dhe sociale; orientimi lokal, si aspekt tipik i kulturave territoriale (që sjell ngushtim të tematikave me raportimin vetëm brenda kufijve kulturorë), mosklasifikimi i qartë i mediave cilësore nga ato jocilësore, si dhe nga një mbështetje e fortë e strukturave politike dhe gatishmëri e theksuar për të bashkëvepruar me partitë politike në periudha zgjedhore. Por, nga krahasimi me studime të ngjashme mbi kulturën e gazetarisë në vendet e Europës Lindore, vëren se këto tipare janë gati universale edhe për sistemet e tyre mediatike, ngjashmëri që i gjejmë edhe në sistemin politik.


Kush është pra, specifika e kulturës së gazetarisë shqiptare? Kriza e identifikimit të gazetarëve me kredon dhe profesionin e gazetarit si një institucion i pavarur, si dhe me rolin e funksionin në shoqëri, është një tipar dallues i kulturës së gazetarisë shqiptare. Meqë vetëpërkufizimi i gazetarëve lidhet ngushtë me kontekstin kombëtar të një vendi, është i kuptueshëm fakti se mungesa e një tradite të mirëfilltë të gazetarisë cilësore dhe e një mendësie të orientuar drejt vlerave të pranuara si universale të gazetarisë ndikon që parime elementare si objektiviteti apo paanshmëria, të merren jo si vlera konstante, por të ndryshueshme. Nga ana tjetër, teoria normative e manualeve të gazetarisë bie ndesh me paradigmën globale sot, ku gazetaria europiane dhe ajo amerikane, sado cilësore, po orientohen përherë e më shumë drejt atyre lajmeve apo informacioneve që duhet të mbështeten mbi fakte, por të jenë njëkohësisht sa interesante, aq edhe të shitshme.


Në këtë udhëkryq të vlerave, gazetari shqiptar i largohet identifikimit me profesionin e tij, (që kudo ndodhet në një lloj "krize identiteti") duke u lidhur përherë e më shumë pas pronarit të mediumit ku punon, i cili në sytë e tij paraqet një shtyllë të qëndrueshme për karrierën e tij. Për ta ruajtur këtë gjendje, vetëkontrolli, si kusht i domosdoshëm për gazetarin vëzhgues, kthehet ngadalë në një vetëcensurë, në emër të së cilës, opinionet përzihen me lajmet dhe angazhimi profesional ngatërrohet shpesh me atë politik; PR-i politik merret dhe aprovohet pa kurrfarë verifikimi dhe kritike, duke i kthyer gazetarët në zëdhënës të partive politike; raportimi bëhet i njëanshëm, si në rastin e zgjedhjeve të fundit qershor 2009. Detyrimisht edhe ndërhyrja e politikës apo e biznesit në kredon e profesionit merret e mirëqenë. Për ta ilustruar me thënien e një aktori në media: "Gazetari që u nënshtrohet politikave të gazetës nis të mbajë përbrenda dhe t'i duken të natyrshme presionet, të cilave u nënshtrohet, duke zhvilluar atë që quhet "vetëcensurë", ose ndryshe, procesi me anë të të cilit, gazetarët marrin me mend atë që pronari i medias dëshiron të dëgjojë..."


Për të bërë një analogji: Nëse thembra e Akilit për politikën shqiptare këto njëzet vjet ka qenë kontestimi i përhershëm i zgjedhjeve, për sistemin mediatik duket është vetëcensura, që ka një traditë të gjatë në gjithë etapat e zhvillimit historik dhe ushtrimit të gazetarisë në Shqipëri.

Panorama

SHBA dhe shqiptaret

Shqiptarët nuk do të harrojnë kurrë mbështetjen që Amerika në emër të vlerave themelore të njerëzimit i dha vendit

Berisha: Marrëdhëniet me SHBA do të njohin dimensione të fuqishme

Kreu i ekzekutivit shqiptar ka shprehur dje, bindjen e tij të thellë se tek Presidenti Obama dhe administrata e tij, shqiptarët do të gjejnë një mik të çmuar ndaj dhe marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe SHBA do të njohin dimensione të reja. I pranishëm në forumin e organizuar nga Ministria e Jashtme në bashkëpunim me Ambasadën e SHBA në Tiranë me temë: "Politika e Jashtme e SHBA-ve: Administratë e re, Doktrinë e re - Perspektiva rajonale", kryeministri Berisha ka vlerësuar se ardhja e Obamës në krye të Shtëpisë së Bardhë do të intensifikojë edhe më tej marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe SHBA. "Unë kam bindjen më të thellë se, tek Presidenti Barack Obama, shqiptarët kanë dhe do të kenë një nga miqtë më të çmuar dhe se në administratën e tij punojnë miqtë më të mirë të kombit shqiptar, nga zëvendëspresidenti Joe Biden, ish-senatorja Hillary Klinton, tani Sekretare e Departamentit të Shtetit, Këshilltari për Sigurinë Kombëtare, James Johns, por edhe shumë personalitete të tjera në të gjitha nivelet e kësaj administrate. Ndaj, në perspektivën dhe në mendimin tim, marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara do të njohin dimensione të reja të fuqishme", ka vlerësuar kryeministri, duke i përcjellë në emër të të gjithë shqiptarëve urimet më të përzemërta ndaj Barak Obamës për detyrën që sapo ka marrë si President i SHBA. Gjithashtu, ai ka vënë në dukje se, Shqipëria ka pasur dhe ka tek Shtetet e Bashkuara të Amerikës, aleatin dhe mikun më të çmuar, partnerin e saj strategjik. Kryeministri veçoi se, shqiptarët nuk do të harrojnë kurrë mbështetjen që SHBA-të në emër të vlerave themelore të njerëzimit i kanë dhënë çështjes së tyre kombëtare në çastet më përcaktuese për lirinë e tyre. Kjo mbështetje, vlerësoi kreu i qeverisë, nuk ka qenë një veprim politik i izoluar apo dëshirë rastësore e një administrate apo Presidenti të vetëm. "Ndër dekada e dekada, administrata dhe Presidentët e Shteteve të Bashkuara dhanë kontributin e tyre të veçantë, por dhe përcaktues ndaj çështjes shqiptare dhe lirisë së kombit tonë, janë shndërruar në një faktor të rëndësishëm dhe kryesorë të suksesit, të përpjekjeve të kombit shqiptar për liri, dinjitet dhe mbrojtje të vokacionit të tij Perëndimor. Këto qëndrime përbëjnë bazën e konsolidimit të miqësisë tradicionale dhe ndjenjës së fuqishme pro-amerikane që ekziston sot tek të gjithë shqiptarët", vijoi më tej kreu i qeverisë. Kryeministri vuri në dukje se, Shqipëria dhe shqiptarët janë të angazhuar, fatmirësisht dhe në sajë të kësaj mbështetje, në një proces të ndërtimit të vlerave të lirisë dhe demokracisë, kudo që ata jetojnë. Sipas kryeministrit, kjo përbën një faktor kryesor të miqësisë, të bashkëpunimit, të perspektivës së shkëlqyer të marrëdhënieve mes dy vendeve dhe dy kombeve. "Nuk do të ndalem këtu të përmend të gjitha kontributet e jashtëzakonshme të mëparshme të Presidentëve të Shteteve të Bashkuara nga Presidenti Uillson, përpjekjet e mëdha të Presidentit Truman, për të çliruar shqiptarët nga komunizmi; interesin e Presidentit Reagan dhe Presidentit George H. Bush që Shqipëria të mos mbetej Kuba e Adriatikut, por t'u bashkohej komunitetit të kombeve të lira; udhëheqjen që Presidenti Klinton i bëri luftës në Kosovë dhe çlirimit të qytetarëve shqiptarë në Kosovë; mbështetjen që Presidentti George W. Bush i dha Shqipërisë në përpjekjet e saj për integrimin në NATO dhe shqiptarëve të Kosovës për pavarësi", vlerësoi kryeministri, ndërsa shtoi se të gjitha këto janë një thesar i çmuar në fondin e miqësisë midis dy kombeve dhe vendeve.

Koha Ditore Online

BE-ja “fasiliton” bisedimet, jo UNMIK-u PDF Printoni E-mail
Shkruar nga Gazmend Syla
e premte . 16 janar 2009
Administrata e OKB-së nuk është ajo që po inicion bisedime të nivelit teknik ndërmjet Prishtinës e Beogradit

Zyra e Pieter Feithit, në cilësinë e të dërguarit të posaçëm të BE-së - EUSR, nuk ka mohuar se shefi i saj ka një rol të rëndësishëm. Të enjten janë zhvilluar konsulta, në zyrën e Feithit, por ende asgjë nuk është finalizuar politika shqiptare

Walker: Pa Reçakun, kosovarët ndoshta ende do të jetonin me frikë PDF Printoni E-mail
Shkruar nga Nazim Haliti
e premte . 16 janar 2009
ImageDhjetë vjet nga Masakra e Reçakut

“U ktheva edhe një herë për të shprehur dhimbjen për njerëzit e Reçakut. Ata e paguan një çmim të lartë për atë që bota e pa më vonë se ishte spastrim etnik...”, ka thënë në orën përkujtimore ish-shefi i Misionit Verifikues të OSBE-së, Wiliam Walker

Publikohen hetimet konfidenciale të UNMIK-ut, dëshmojnë parregullsi PDF Printoni E-mail
Shkruar nga KohaDitore*
e premte . 16 janar 2009
Në një faqe interneti të Wikipedias

aPothuajse të gjitha raportet që kanë të bëjnë me Kosovën lidhen me dyshimet për keqpërdorime në Aeroportin Ndërkombëtar të Prishtinës, disa prej të cilave janë trajtuar edhe nga mediat kosovare. Këto raporte përmbajnë dyshimet për parregullsi në procedurat e tenderimit, për korrupsion, abuzime seksuale dhe keqpërdorime të tjera zyrtare

Krasniqi: Nuk pres rezultate nga bisedimet me Serbinë PDF Printoni E-mail
Shkruar nga Agron Halitaj e Gazmend Syla
e premte . 16 janar 2009
Intervistë me kryetarin e Kuvendit të Republikës së Kosovës, Jakup Krasniqi (1)

Kryeparlamentari Jakup Krasniqi konsideron se Kosova nuk duhet t’i refuzojë bisedimet për çështje teknike me Serbinë, edhe pse është i bindur se këto bisedime nuk do të prodhojnë rezultate konkrete, për sa kohë që Serbia vazhdon të mos e njohë shtetin e pavarur të Kosovës shqiptar

Më shumë se një e treta e TMK-së kalon në FSK PDF Printoni E-mail
Shkruar nga Zija Miftari
e premte . 16 janar 2009
Pjesëtarët e FSK-së është planifikuar të fillojnë trajnimet më 2 shkurt në Vushtrri

Nga rreth 1.300 pjesëtarë të TMK-së që do të marrin zarfin me rezultate pozitive nga testi për pranim në FSK, 100 do të jenë pjesëtarë të minoriteteve që jetojnë në Kosovë

Deputeti i BDI-së, Xhemaili, kthehet në Parlament PDF Printoni E-mail
Shkruar nga Fami Bajrami
e premte . 16 janar 2009
Pas katër muajsh mungese në punimet e Parlamentit të Maqedonisë

Kthimin e tij në Parlament e ironizoi LSDM-ja opozitare, e cila pohoi se ky është shembull “i mosfunksionimit të gjyqësorit të pavarur në Maqedoni”. Javën e kaluar Gjykata e Shkupit pranoi kaucionin prej 300 mijë eurosh që ai të mbrohet në liri

Ndikimi politik i Beogradit te serbët e Kosovës ende në nivel të lartë PDF Printoni E-mail
Shkruar nga Fisnik Minci
e premte . 16 janar 2009
Përfaqësimi i serbëve shkakton rivalitet mes partive serbe nga Beogradi dhe Kosova

“Të gjithë dëshirojnë që ta shtojnë autoritetin e tyre në mesin e serbëve të Kosovës, por vetëm ata që e kanë votën janë legjitimë”, ka theksuar Petroviq, partia e të cilit numëron më së shumti deputetë serbë brenda Kuvendit të Kosovës

Sukses i nxënësve “i fryrë”, edhe pse i dobët PDF Printoni E-mail
Shkruar nga Besnik Krasniqi
e premte . 16 janar 2009
Kriteri i mësimdhënësve, përcaktues për (mos)suksesin e nxënësve

Në mozaikun e faktorëve që kanë ndikuar në dominimin e notave të dobëta në ditarët e shkollave të mesme të larta, përmendet edhe faktori nxënës, i cili gjithnjë e më shumë shpenzon kohë në internet apo pas videolojërave, duke lënë mësimin mënjanë

Serwer: Ndërkombëtarët të mos e mbajnë nën tutelë Kosovën PDF Printoni E-mail
Shkruar nga KohaDitore*
e premte . 16 janar 2009
Intervistë e Daniel Serwerit për Zërin e Amerikës

“Ndërkombëtarët duhet disi të tërhiqen, gjë që, megjithëse nuk do ta përmirësonte menjëherë gjendjen, do t’ua jepte rastin shqiptarëve të bënin gabimet e tyre dhe të fillonin të mësonin se kur bën gabime nuk rizgjidhesh”, ka thënë Serwer
Bashkimi kombetar